29 lis „Buła story” czyli czy na serio można jeść bułki na diecie? Krótka historia o tym, jak naukowcy czynią ludzkie życie trochę przyjemniejszym.
Przybliżam historię powstania wypieku bułek i utworzenie batonów prebiotycznych tych, które narobiły w ostatnim czasie sporo zamieszania medialnego. Przypomnę także, o najlepszym modelu żywienia osób ze stłuszczeniem wątroby
Pomysł na wypiek bułek i utworzenie batonów prebiotycznych, oraz związane z tym badania był prosty. Pacjenci ze stłuszczoną wątrobą pytali często o to, jakie pieczywo można jeść na diecie. Przekazywana przez nas odpowiedź była zawsze taka sama – proszę jeść pieczywo najlepsze z dostępnych – pełnoziarniste.
Kłopot w tym, że takie pieczywo nie służy często pacjentom bo wywołuje spore problemy, między innymi wzdęcia. Od lat, pracuje z tymi osobami prowadząc badania naukowe, wyniki których systematycznie publikuję. (np.te opublikowane w Can J Gastroenterol Hepatol. 2018 Dec 4;2018:5856201. doi: 10.1155/2018/5856201. eCollection 2018; Nutrients. 2018 Nov 18;10(11). pii: E1793. doi: 10.3390/nu10111793.; Prz Gastroenterol. 2016;11(4):257-262. doi: 10.5114/pg.2016.61355. Epub 2016 Jul 20.; Int J Mol Sci. 2016 Jul 22;17(7). pii: E1192. doi: 10.3390/ijms17071192.; Digestion. 2016;93(2):139-48. doi: 10.1159/000441185. Epub 2016 Jan 9.; J Physiol Pharmacol. 2013 Dec;64(6):711-7.)
Wsłuchuję się bacznie w potrzeby pacjentów przyjmowanych w gabinecie (Google: @dieteticaszczecin, Facebook: @dietetica.ewa.stachowska) dlatego, kiedy pojawiły się unijne fundusze wiedziałam, że muszę ulżyć w największej (a zarazem najbardziej przyziemniej) potrzebie zgłaszanej przez pacjentów – aby mogli w trakcie terapii jeść smaczne i zdrowe pieczywo, w szczególności kochaną przez nasz Polaków bułkę.
Z wykorzystaniem pomocy funduszy unijnych, postanowiłam (@profesor_ewa_stachowska) z panem Janem Tabińskim z EKOtast stworzyć recepturę na bułkę idealną z myślą o naszych chorych! Ponieważ wcześniej pracowałam z panem Janem przy recepturze i badaniu batonu prebiotycznego dla osób prowadzących siedzący tryb życia z tendencjami do zaparć wiedziałam, że następny projekt chce zrealizować także z panem Janem. Oczywiście, jak zawsze sukces ma wiele twarzy (a właściwie wiele pracujących rąk) – tak było i w tym przypadku. Badania zostały zasilone z funduszy unijnych „Inkubator Innowacyjności”+(konsorcjum Mera Med). Nasza współpraca była sprawnie koordynowana przez osoby reprezentujące uczelniane Centrum Transferu Technologii. Do projektu dołączyły osoby pracujące w Zakładzie Żywienia Człowieka i Metabolomiki PUM (trzeba przyznać, że w moim zakładzie pracują fantastyczni, pełni pasji do NAFLD ludzie: doktor Dominika, doktor Karina, docent Karolina, magister Asia ) oraz studenci dietetyki i biotechnologii, którzy pomogli nam w codziennej, mrówczej pracy.
Dzięki temu układowi sił, byliśmy w stanie pokonać napięte terminy realizacji grantu i ukończyć wszystkie badania zgodnie z harmonogramem.
Dlaczego interesowało nas tak bardzo stłuszczenie wątroby?
Bo to narastający problem – na świecie ten typ stłuszczenia wątroby (zwany NAFLD) ma co czwarta dorosła osoba! Osoby chore na cukrzycę typu II, odsetek chorych na NAFLD sięga nawet 74% co oznacza, że co druga osoba z cukrzycą typu II ma stłuszczoną wątrobę, o stłuszczeniu której najczęściej przez dłuższy czas nie wie!
Stłuszczona wątroba NIE BOLI, coś zaczyna dokuczać dopiero gdy zacznie rozwijać się zapalenie wątroby (a tak się niestety dzieje u części chorych ze stłuszczeniem).
Często zainteresowani zadają pytanie o to, jak wygląda stłuszczona wątroba? W obrazie USG jest blada, a parametry stanu wątroby mierzone we krwi ( enzymy wątrobowe-min. ALAT, ASPAT) są zwyczaj podwyższone i to zwykle jest pierwszy sygnał od lekarza, że trzeba „coś ” naprawić. Tym „czymś”, najczęściej jest wysoka masa ciała!
Dowiedziono, że stłuszczenie wątroby występuje u 70–80% osób otyłych (BMI >30 kg/m2), a wzrost zawartości tłuszczu trzewnego (tłuszczu znajdującego się na brzuchu) lub podskórnego zaledwie o 1% powoduje zwiększenie gromadzenia się lipidów w wątrobie o 40% i 20%! Oznacza to, że z pozoru niewinny wzrost ilości tłuszczu „na brzuchu” może przyczynić się do początku stłuszczenia.
Co oznacza stłuszczona wątroba?
Kłopoty!!! Przy zdiagnozowanej stłuszczeniowej chorobie wątroby musimy się liczyć ze zwiększonym ryzykiem innych chorób towarzyszących NAFLD. Do najczęściej występujących „dodatków” do stłuszczenia należą: zapalenie wątroby, niektóre typy nowotworów, zaburzenia funkcji nerek, nocny bezdech czy zespół policystycznych jajników.
Badania wątroby a diagnostyka
Zgodnie z opinią ekspertów, badanie USG wątroby powinno być zlecone osobom:
1.które są otyłe ze zwiększonym obwodem talii u mężczyzn ≥94 cm, u kobiet ≥80 cm, lub jednym ze składowych zespołu metabolicznego
2. u których stwierdzono czynniki ryzyka zespołu metabolicznego, między innymi hiperglikemię, hiperlipidemię, zmniejszone stężenie cholesterolu HDL, nadciśnienie tętnicze
3. u których utrzymuje się zwiększona aktywność ALAT (alat – badania wątrobowe) o niejasnej przyczynie.
Dobrą wiadomością jest to, iż stłuszczenie wątroby jest odwracalne. Jeszcze lepszą jest brak skutków ubocznych po zakończonej terapii pod warunkiem, że zastosujemy najlepszy z możliwych „lek” dostępny dla każdego z nas bez recepty – żywność i wysiłek fizyczny.
Bardzo ważnym elementem stłuszczeniowej metodyki leczenia jest błonnik, który jest w stanie przemodelować pozytywnie bakterie jelitowe tak, że zaczynają wspierać redukcję stłuszczenia wątroby i…. reszty otłuszczonych organów.
Jaka dieta w NAFLD?
Dietą najlepszą z najlepszych rekomendowaną przez specjalistów (z dumą przyznaje, że byłam w tym szacownym gronie przygotowując wytyczne dla żywienia) jest dieta typu śródziemnomorskiego. https://www.mp.pl/medycynarodzinna/wytyczne/218262,zalecenia-polskiej-grupy-ekspertow-nafld-2019)
Dlaczego dieta śródziemnomorska jest zdrowa?
Bo zawiera mnóstwo składników antyzapalnych korzystnych dla funkcji wątroby i mnóstwo świetnego błonnika wspierającego bakterie jelitowe (których działanie może usprawnić pracę wątroby).
Typowy plan diety śródziemnomorskiej to:
a) więcej niż 2 porcje warzyw do każdego posiłku lub 6 porcji dziennie
b) 1-2 porcje owoców do każdego posiłku lub 3 porcje owoców dziennie,
c) 8 porcji produktów zbożowych, pełnoziarnistych,
d) 5-6 porcji tygodniowo ryb,
e) 4 porcje tygodniowo drobiu
f) a mniej niż 2 razy tygodniowo porcji czerwonego mięsa ( nawet do 4 porcji miesięcznie),
g) jaja 3 sztuki tygodniowo,
h) produkty mleczne 2 porcje dziennie,
i) słodycze- mniej niż 2 porcje tygodniowo
Bogactwo świeżych produktów spożywczych tej diety zapewnia wysoką podaż elementów przeciwzapalnych: kwasów tłuszczowych omega 3, związków polifenolowych (obecnych min. w tłoczonej na zimno oliwie z oliwek, warzywach, owocach, czerwonym winie ( ale uwaga nie jest w tej chwili zalecane dla osób które go nie piły do tej pory) i gorzkiej czekoladzie) oraz włókna roślinnego.
Czy bakterie jelitowe mogą wpłynąć jakoś na funkcje wątroby?
Tak, mogą przyczynić się do wzrostu ryzyka stłuszczenia, jak i mogą pomóc to stłuszczenie cofnąć. Kiedy ich ilość w jelicie cienkim wzrasta (np. na skutek przyjmowania niektórych leków ) mówimy o zespole przerostu bakterii w jelicie cienkim (SIBO). SIBO wydaje się być jednym z czynników nasilenia ryzyka rozwoju NAFLD. Dzieje się tak, ponieważ mikroorganizmy jelitowe są odpowiedzialne za syntezę metabolitów o działaniu protekcyjnym (np. kwas masłowy) jak i toksycznym dla wątroby (np. endotoksyny lipopolisacharydowy uwalniane w wyniku rozpadu bakterii gramm ujemnych, etanol, PAMPs, DAMPs). Te toksyny dostają się żyłą wrotną wprost z jelita do wątroby i aktywują tam stan zapalny charakterystyczny dla stłuszczenia.
Reasumując, jeśli w jelicie jest „bakteryjny bałagan” możemy się go spodziewać w wątrobie!
Co możemy zrobić? Dodać w diecie dobry błonnik i wybrane szczepy bakterii probiotycznych! W naszych badaniach, skupiliśmy się na tym pierwszym czyli daliśmy bakteriom dobrze dobrany błonnik, który został wykorzystany przez nie do syntezy krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA). SCFA – szczególnie kwas masłowy – odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu szczelności (integralności) bariery jelitowej. Głównymi gatunkami bakterii jelitowych biorących udział w syntezie kwasu masłowego są Eubacterium rectale, Roseburia spp, Faecalibacterium prausnici, Coproccocus commes, Coprococcus catus, Coproccocus eustcium, Anaerostipes spp,.
Jak podtrzymać rozwój tych dobroczynnych bakterii?
Każdy, kto zajmuje się dietą osób z NAFLD i mikrobiomem (a to moje naukowe koniki) wie, że mikrobiom można wspierać stosując określony błonnik roślinny. Dobrze dobrany, ma fundamentalne znaczenie w podtrzymaniu prawidłowej funkcji mikroorganizmów jelitowych i bariery jelitowej, stąd pomysł na nasze wysokobłonnikowe bułki rodem ze Szczecina.
Mogę zdradzić, że „postawiliśmy” na te bakterie jelitowe, które korzystają z włókna rozpuszczalnego (skrobia, fruktozooligosacharydy) oraz nierozpuszczalnego (celuloza, mucyny), przetwarzanego w górnej części jelita grubego do mleczanu i bursztynianiu przez bakterie należące między innymi do rodzaju Bifidobacterium, Bacterioides, Ruminococcus i inne.
Oczywiście, skład bułki jest objęty licencją – mogę tylko powiedzieć że całość jest oparta na mące żytniej i różnych rodzajach błonnika dobranego tak, by nie przyczyniał się do kłopotów z wzdęciami. Ilość błonnika w pojedynczej bułeczce sięga 12 g! To bardzo dużo, bo typowy Polak zjada tylko 19 g błonnika dziennie ;(
Badania z udziałem pacjentów zostały zakończone z sukcesem – mamy poprawę funkcji wątroby u znakomitej większości pacjentów ale co najciekawsze mamy redukcje ciała średnio o 2 kilogramy. Nie są to żadne czary – nasze bułki są dzięki błonnikowi bardzo syte. Pacjenci systematycznie jedli mniej niż dotychczas – byli mniej głodni. Magia, prawda? Taki efekt uboczny jest wysoce pożądany, natomiast batony – smakują jak bożonarodzeniowy piernik podobnie jak bułki i są bardzo syte.
Aby uzyskać wspomniane efekty, trzeba je jeść minimum 2 tygodnie. U większości naszych pacjentów, po tym czasie normował się problem z zaparciami. Taka magia smakująca bożonarodzeniowymi przyprawami …
https://www.mp.pl/medycynarodzinna/wytyczne/218262,zalecenia-polskiej-grupy-ekspertow-nafld-2019
Maciejewska D, Marlicz W, Ryterska K, Banaszczak M, Jamioł-Milc D, Stachowska E.
Can J Gastroenterol Hepatol. 2018 Dec 4;2018:5856201. doi: 10.1155/2018/5856201. eCollection 2018.
Krawczyk M, Maciejewska D, Ryterska K, Czerwińka-Rogowska M, Jamioł-Milc D, Skonieczna-Żydecka K, Milkiewicz P, Raszeja-Wyszomirska J, Stachowska E.
Nutrients. 2018 Nov 18;10(11). pii: E1793. doi: 10.3390/nu10111793.
.
[NAFLD pathogenesis in the light of recent research].
Banaszczak M, Stachowska E.
Postepy Biochem. 2017;63(3):190-197. Review. Polish.
Sabinicz A, Maciejewska D, Kaczorowska M, Ryterska K, Jamioł-Milc D, Wyszomirska-Raszeja J, Gutowska I, Stachowska E.
Prz Gastroenterol. 2016;11(4):257-262. doi: 10.5114/pg.2016.61355. Epub 2016 Jul 20.
Stachowska E, Ryterska K, Maciejewska D, Banaszczak M, Milkiewicz P, Milkiewicz M, Gutowska I, Ossowski P, Kaczorowska M, Jamioł-Milc D, Sabinicz A, Napierała M, Wądołowska L, Raszeja-Wyszomirska J.
Int J Mol Sci. 2016 Jul 22;17(7). pii: E1192. doi: 10.3390/ijms17071192.
Krawczyk M, Stachowska E, Milkiewicz P, Lammert F, Milkiewicz M.
Digestion. 2016;93(2):139-48. doi: 10.1159/000441185. Epub 2016 Jan 9.
Kaczorowska M, Ryterska K, Ossowski P, Maciejewska D, Sabinicz A, Jamioł-Milc D, Raszeja -Wyszomirska J, Stachowska E.
Pomeranian J Life Sci. 2016;62(2):8-14.
Maciejewska D, Ossowski P, Drozd A, Ryterska K, Jamioł-Milc D, Banaszczak M, Kaczorowska M, Sabinicz A, Raszeja-Wyszomirska J, Stachowska E.
Prostaglandins Other Lipid Mediat. 2015 Sep;121(Pt B):184-9. doi: 10.1016/j.prostaglandins.2015.09.003. Epub 2015 Sep 25.
Fatty acid changes help to better understand regression of nonalcoholic fatty liver disease.
Maciejewska D, Drozd A, Ossowski P, Ryterska K, Jamioł-Milc D, Banaszczak M, Raszeja-Wyszomirska J, Kaczorowska M, Sabinicz A, Stachowska E.
World J Gastroenterol. 2015 Jan 7;21(1):301-10. doi: 10.3748/wjg.v21.i1.301.
Stachowska E, Maciejewska D, Ossowski P, Drozd A, Ryterska K, Banaszczak M, Milkiewicz M, Raszeja-Wyszomirska J, Slebioda M, Milkiewicz P, Jelen H.
J Physiol Pharmacol. 2013 Dec;64(6):711-7.
Lipidic last breath of life in patients with alcoholic liver disease.
Raszeja-Wyszomirska J, Safranow K, Milkiewicz M, Milkiewicz P, Szynkowska A, Stachowska E.
Prostaglandins Other Lipid Mediat. 2012 Oct;99(1-2):51-6. doi: 10.1016/j.prostaglandins.2012.06.001. Epub 2012 Jun 15.
Semin Liver Dis. 2018 Feb;38(1):1-13. doi: 10.1055/s-0038-1627456. Epub 2018 Feb 22.
Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Children.
Mann JP1, Valenti L2, Scorletti E3, Byrne CD3,4,5, Nobili V6,7.
PROF. MAREK HARTLEB (Orcid ID : 0000-0001-5301-8931) Article type : Original Articles Handling Editor: Luca Valenti Non-alcoholic fatty liver (NAFL) and advanced fibrosis in the elderly: results from a community-based Polish survey
Front Microbiol. 2018 Jan 30;9:61. doi: 10.3389/fmicb.2018.00061. eCollection 2018.
Molina-Molina E, Krawczyk M, Stachowska E, Lammert F, Portincasa P. Non-alcoholic fatty liver disease in non-obese individuals: Prevalence, pathogenesis and treatment. Clin Res Hepatol Gastroenterol. 2019: S2210-7401(19)30095-6. doi: 10.1016/j.clinre.2019.04.005.